Don Yemiş Kuru Kayısı: Görünmeyen Tehlikenin Ardındaki Gerçekler

Kuru kayısı deyince akla gelen şey genelde altın sarısı rengiyle parlayan, tatlı mı tatlı bir meyvedir. Ancak bu parlak görüntünün arkasında, zaman zaman doğanın sert yüzüyle karşılaşmak da mümkün. Özellikle ilkbahar geç donları, Malatya gibi üretim merkezlerinde kayısı üreticisinin korkulu rüyasıdır.

Peki, don yemiş bir kayısı neye benzer? Tüketici olarak belki farkına varmazsınız ama üretici ve ihracatçı açısından bu, zincirleme bir kalite krizine dönüşebilir.

Don Nedir, Kayısıyı Nasıl Etkiler?

Don, özellikle gece sıcaklıklarının sıfırın altına düştüğü dönemlerde çiçeklenme ya da meyve tutumu sırasında oluşan ani soğumalardır. Bu sırada genç meyve hücreleri donar, yapısal zarar görür ve canlılığını kaybeder.

Sonuç? Hasat zamanı geldiğinde o kayısı, dışarıdan bakıldığında belki “normal” gibi görünür ama kurutulduğunda gerçek yüzü ortaya çıkar.

Donun Kuru Kayısı Üzerindeki Belirtileri

• Buruşuk ve sert doku: Don yemiş meyveler, kurutma sırasında nemini düzgün veremez. Sertleşir, şekli bozulur.
• İç kararma: En bariz işaretlerden biridir. Kayısıyı ikiye ayırdığınızda iç kısmında siyah veya koyu kahverengi lekeler görürsünüz.
• Renk homojenliği bozulur: Don hasarı almış meyveler kükürtlemede açık sarı rengi tutmaz. Parça parça koyulaşır, lekelenir.
• Küçük ve şekilsiz meyveler: Don, meyvenin büyümesini engeller. Bu da sınıflandırma sırasında düşük kalite grubuna düşmesine neden olur.
• Lezzet kaybı: Don, meyvenin şeker dengesini bozar. Tatlılık azalır, bazen buruk bir tat oluşur.

İhracatçının Kabusu: Sınıf Dışı Ürünler

İhracat pazarları belli kalite kriterleri ister: nem oranı, renk homojenliği, boy, tat, kalıntı riski vs.

Don yemiş kayısılar bu sınıflara giremez. Özellikle iç kararmış, kükürtü tutmamış meyveler pazarda ciddi itibar kaybına yol açar. Hatta bazı partiler laboratuvar testlerinde sınıfta kalır. Sonuç? Üreticiden tüccara, ihracatçıdan alıcıya kadar tüm zincirde ekonomik zarar.

Sonuç: Önlem Alınmazsa, Kayısı Tarlada Donar, Pazarda Yanmaz

Don, sadece bir iklim olayı değil. Aynı zamanda tarımda risk yönetiminin en somut örneklerinden biridir. Bahçelerde erken uyarı sistemleri, rüzgar makineleri veya sisleme gibi yöntemlerle bu risk azaltılabilir. Ancak hasar bir kere oluştu mu, geriye sadece kalite kaybını yönetmek kalır.

Bu yüzden kuru kayısı sektöründe çalışan herkesin “donun izini” iyi okuması gerekir. Çünkü bazı yaralar, kurutunca daha çok belli olur.

Vaka Örneği: 2023 Malatya Donu – Bir Hasat Nasıl Elden Gider?

2023 Nisan ayında Malatya’nın Yeşilyurt ve Battalgazi ilçelerinde meydana gelen ani gece donu, birçok bahçede çiçeklenme dönemindeki kayısıları vurdu. Hasat zamanında üreticiler, normalde 1. sınıf ihracatlık ürün beklerken, ellerinde çoğunlukla içi kararmış, şekli bozulmuş meyvelerle kaldılar.

İhracat firmaları, bu ürünleri işleyip sınıflandırmaya çalıştıklarında karşılaştıkları tablo şuydu:

Görsel: Donlu Kayısı vs Sağlıklı Kayısı

• Parlak sarı renk          • Solgun veya lekeli renk
• Yumuşak ve dolgun yapı    • Sert, buruşuk yüzey
• Açık turuncu iç kısım     • Koyu kahverengi/siyah iç
• Tatlı, hoş aroma          • Buruk veya nötr tat